- Sekrety Psiej Diety
- Posts
- Łajka zachodniosyberyjska
Łajka zachodniosyberyjska
Charakterystyka i żywienie psów rasy łajka zachodniosyberyjska
Łajka zachodniosyberyjska to rasa psa, która w naturalny sposób wyrosła z potrzeby współpracy człowieka z czworonożnym pomocnikiem w ekstremalnych warunkach tajgi. Wywodząca się z Syberii, łajka była nieodłącznym towarzyszem rdzennych ludów tego regionu. Wspierała je w polowaniach, ochronie mienia, a także jako niezawodny kompan w codziennych trudach życia w niesprzyjającym klimacie. Dziś, choć pozostaje cenionym psem myśliwskim, coraz częściej trafia do domów miłośników aktywnego trybu życia.
Łajka zachodniosyberyjska urzeka swoim naturalnym, nieco dzikim wyglądem i niezależnym charakterem. Jest psem o niezwykłej lojalności, który jednak wymaga odpowiedzialnego właściciela, potrafiącego docenić jej potrzeby i instynkty. To nie tylko pies, ale partner, z którym można budować wyjątkową więź. Jej wszechstronność, odporność i wrodzone umiejętności sprawiają, że jest jedną z najbardziej interesujących ras psów użytkowych na świecie.
Z tego tekstu dowiesz się:
Jak powstała rasa łajka zachodniosyberyjska i jakie były jej pierwotne zadania.
Jak wygląda łajka zachodniosyberyjska, w tym jej wymiary, waga i cechy szczególne.
Jaki jest charakter i temperament łajki zachodniosyberyjskiej.
Jak odpowiednio dbać o zdrowie, pielęgnację i żywienie tej rasy.
Jak długo żyje łajka zachodniosyberyjska i ile kosztuje jej utrzymanie.
Jakie są odmiany i umaszczenie łajki zachodniosyberyjskiej.
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania oraz ciekawostki o rasie.

1. Historia rasy łajka zachodniosyberyjska
Historia łajki zachodniosyberyjskiej jest nierozerwalnie związana z Syberią i jej rdzennymi ludami. Rasa ta wywodzi się z psów pracujących, które przez stulecia były selekcjonowane pod kątem użytkowości, a nie wyglądu. Łajki, w tym zachodniosyberyjskie, były kluczowym elementem życia ludów Chantów i Mansów, którzy zamieszkiwali zachodnią część Syberii.
Pierwotnie łajki pełniły funkcję psów myśliwskich i zaprzęgowych, pracując w ekstremalnych warunkach klimatycznych. Polowały na zwierzynę różnej wielkości – od drobnych ptaków, przez lisy, aż po niedźwiedzie. Ich zdolność adaptacji i wszechstronność czyniły je niezastąpionymi partnerami w polowaniach.
Rozwój rasy łajka zachodniosyberyjska nabrał bardziej zorganizowanego charakteru w XX wieku, kiedy rozpoczęto programy hodowlane mające na celu ustandaryzowanie cech tych psów. Dzięki temu, w 1947 roku rasa została oficjalnie uznana przez rosyjskie organizacje kynologiczne. Współczesne łajki zachodniosyberyjskie zachowały wiele ze swojego pierwotnego charakteru, co czyni je niezwykle autentycznymi i odpornymi psami.
2. Wygląd łajki zachodniosyberyjskiej – cechy charakterystyczne
Łajka zachodniosyberyjska to pies o eleganckim, naturalnym wyglądzie, który od razu przywodzi na myśl jej dzikie korzenie. Z wyglądu przypomina wilka, co dodatkowo podkreśla jej niezależną naturę i dziedzictwo. Jest to pies średniej wielkości o proporcjonalnej budowie ciała, idealnie przystosowany do pracy w trudnych warunkach. Wygląd łajki nie jest wynikiem sztucznej selekcji, ale naturalnej adaptacji do środowiska, co zapewniło jej wytrzymałość i funkcjonalność.
Charakterystyczną cechą łajki zachodniosyberyjskiej jest jej gęsta, dwuwarstwowa sierść. Podszerstek jest miękki i gęsty, co chroni psa przed niskimi temperaturami, natomiast włos okrywowy jest prosty, twardy i odporny na wilgoć. Dzięki temu łajka zachowuje komfort nawet w ekstremalnych warunkach pogodowych.
Jej uszy są stojące i trójkątne, co podkreśla czujność, a oczy – średniej wielkości i migdałowatego kształtu – wyrażają inteligencję i gotowość do działania. Ogon, charakterystycznie zawinięty nad grzbietem, dodaje psu elegancji i dynamiki w ruchu.
2.1. Wielkość łajki zachodniosyberyjskiej
Łajka zachodniosyberyjska jest psem średniej wielkości, jednak różnice w jej wymiarach mogą występować w zależności od płci. Samce są zazwyczaj większe i bardziej masywne, podczas gdy suczki są nieco drobniejsze, ale równie proporcjonalnie zbudowane.
Wzrost w kłębie:
Samce: 55–62 cm
Suczki: 51–58 cm
Mimo swojej średniej wielkości łajka zachodniosyberyjska wygląda na psa silnego i dobrze umięśnionego. Jej budowa ciała jest zwarta, z szeroką klatką piersiową i mocnymi kończynami, co zapewnia jej wytrzymałość i szybkość.
2.2. Ile waży łajka zachodniosyberyjska?
Łajka zachodniosyberyjska jest psem o dobrze zrównoważonej masie ciała, która idealnie współgra z jej wzrostem i budową. Jej waga waha się zazwyczaj w granicach:
Samce: 20–25 kg
Suczki: 18–23 kg
Waga łajki może się różnić w zależności od stylu życia psa, jego aktywności oraz diety. Kluczowe jest jednak, aby pies utrzymywał właściwą masę ciała, co pozytywnie wpływa na jego zdrowie i kondycję.
3. Łajka zachodniosyberyjska – usposobienie i charakter
Usposobienie łajki zachodniosyberyjskiej to jedna z cech, która wyróżnia tę rasę na tle innych. Jest to pies niezwykle wszechstronny, który łączy w sobie niezależność i lojalność wobec swojego właściciela. Właśnie te cechy czynią łajkę doskonałym towarzyszem zarówno w pracy, jak i w życiu codziennym.
3.1. Usposobienie łajki zachodniosyberyjskiej
Łajki zachodniosyberyjskie są psami o silnym instynkcie łowieckim. To urodzeni myśliwi, którzy uwielbiają ruch i aktywność na świeżym powietrzu. Są odważne, pewne siebie i niezwykle czujne, co sprawia, że doskonale sprawdzają się w roli stróżów.
Jednocześnie łajki potrafią być przyjazne i oddane swoim właścicielom. Tworzą silne więzi z rodziną, ale zachowują niezależność, co czasem bywa wyzwaniem dla mniej doświadczonych właścicieli. Ich instynkt terytorialny i potrzeba aktywności oznaczają, że potrzebują konsekwentnego wychowania i odpowiedniej dawki uwagi.
3.2. Charakter łajki zachodniosyberyjskiej
Charakter łajki zachodniosyberyjskiej można określić jako zrównoważony, ale pełen energii. To psy inteligentne i szybko uczące się, jednak z uwagi na swoją niezależność, wymagają cierpliwości i stanowczości podczas szkolenia. Nie są to psy dla osób, które szukają całkowicie podporządkowanego towarzysza – łajka potrzebuje partnera, a nie właściciela, który próbuje ją dominować.
Dzięki swojemu charakterowi łajka zachodniosyberyjska doskonale radzi sobie w różnych sytuacjach. Może być wspaniałym psem rodzinnym, ale trzeba pamiętać, że najlepiej czuje się w aktywnym środowisku, które umożliwia jej wykorzystanie naturalnych predyspozycji.
4. Pielęgnacja i żywienie łajki zachodniosyberyjskiej
Łajka zachodniosyberyjska to rasa psów, która wykształciła się w surowych warunkach Syberii. Dzięki temu ich potrzeby pielęgnacyjne są stosunkowo niskie, a dieta nie wymaga specjalistycznych rozwiązań, choć wymaga dbałości o jakość. Aby pies cieszył się zdrowiem i dobrą kondycją, konieczne jest przestrzeganie kilku kluczowych zasad dotyczących pielęgnacji i żywienia.
4.1. Jak dbać o psa rasy łajka zachodniosyberyjska?
Pielęgnacja łajki zachodniosyberyjskiej jest stosunkowo prosta, jednak regularność odgrywa tutaj kluczową rolę. Najważniejsze aspekty pielęgnacyjne to:
Pielęgnacja sierści:
Gęsta, dwuwarstwowa sierść łajki wymaga regularnego wyczesywania, szczególnie w okresach linienia, które występują dwa razy w roku (wiosną i jesienią). Użycie szczotki z metalowymi zębami pozwala skutecznie usunąć martwy podszerstek i zapobiega powstawaniu kołtunów.Kąpiele:
Łajki rzadko wymagają kąpieli, ponieważ ich sierść naturalnie odpycha brud. Kąpiel należy przeprowadzać tylko wtedy, gdy jest to absolutnie konieczne, używając delikatnych szamponów przeznaczonych dla psów o wrażliwej skórze.Pielęgnacja uszu i oczu:
Uszy łajki powinny być regularnie sprawdzane i czyszczone, aby zapobiec infekcjom. Podobnie należy kontrolować oczy, szczególnie po intensywnych aktywnościach na zewnątrz, takich jak polowania czy długie spacery w trudnym terenie.Pielęgnacja pazurów:
Jeśli łajka nie ściera pazurów w sposób naturalny podczas aktywności, konieczne jest ich regularne skracanie, aby zapobiec problemom z chodzeniem.
4.2. Tabela żywienia łajki zachodniosyberyjskiej
Łajka zachodniosyberyjska jest psem aktywnym, co oznacza, że jej dieta powinna być odpowiednio zbilansowana i dostarczać wystarczającą ilość energii. Oto przykładowa tabela żywienia dorosłej łajki:
Waga psa | Aktywność niska | Aktywność umiarkowana | Aktywność wysoka |
---|---|---|---|
18–20 kg | 600–800 kcal | 900–1100 kcal | 1200–1400 kcal |
21–25 kg | 800–1000 kcal | 1100–1300 kcal | 1400–1600 kcal |
Uwagi do diety:
Dieta łajki powinna opierać się na wysokiej jakości białku zwierzęcym, które wspiera rozwój mięśni i regenerację po wysiłku.
Można stosować zarówno gotowe karmy premium dla aktywnych psów, jak i dietę BARF (surowe mięso i warzywa), pod warunkiem, że jest odpowiednio zbilansowana.
Ważne jest podawanie posiłków o regularnych porach i unikanie przekarmiania, aby pies utrzymywał zdrową wagę.
Suplementacja:
Aktywne łajki mogą wymagać dodatkowej suplementacji kwasami omega-3, które wspierają zdrowie skóry i sierści, a także preparatów wspierających stawy, zwłaszcza jeśli pies pracuje w trudnym terenie.
5. Zdrowie łajki zachodniosyberyjskiej – najczęstsze choroby
Łajka zachodniosyberyjska to rasa naturalna, co oznacza, że jest stosunkowo odporna na wiele chorób genetycznych, które dotykają bardziej selektywnie hodowane rasy. Niemniej jednak istnieją pewne problemy zdrowotne, które mogą występować u tej rasy, zwłaszcza jeśli pies jest niewłaściwie pielęgnowany lub odżywiany.
5.1. Jak dbać o zdrowie łajki zachodniosyberyjskiej?
Zdrowie łajki zachodniosyberyjskiej można utrzymać na wysokim poziomie dzięki regularnym badaniom profilaktycznym i odpowiedniej opiece:
Regularne wizyty u weterynarza:
Przynajmniej raz w roku łajka powinna przechodzić badania kontrolne, które pozwolą wykryć ewentualne problemy zdrowotne na wczesnym etapie.Aktywność fizyczna:
Utrzymanie psa w dobrej kondycji wymaga codziennych spacerów i aktywności, które pozwalają na spalanie energii i stymulację umysłową.Ochrona przed pasożytami:
Regularne stosowanie preparatów przeciwko kleszczom, pchłom i robakom jest kluczowe, szczególnie w przypadku psów przebywających w środowisku leśnym.
5.2. Typowe choroby łajki zachodniosyberyjskiej
Choć łajki są znane ze swojej odporności, istnieje kilka schorzeń, które mogą dotykać tę rasę:
Dysplazja stawów biodrowych:
Jak w przypadku wielu aktywnych ras, łajki mogą być podatne na problemy ze stawami, szczególnie jeśli ich dieta nie zawiera odpowiednich składników wspierających układ ruchu.Problemy z sierścią i skórą:
Zaniedbanie pielęgnacji sierści lub niewłaściwa dieta mogą prowadzić do chorób skóry, takich jak alergie czy łupież.Problemy dentystyczne:
Jak u większości psów, brak odpowiedniej higieny jamy ustnej może prowadzić do kamienia nazębnego i chorób dziąseł. Regularne czyszczenie zębów jest zalecane.
6. Ile żyje łajka zachodniosyberyjska?
Łajka zachodniosyberyjska, dzięki swojej naturalnej selekcji i adaptacji do trudnych warunków, jest rasą, która cieszy się stosunkowo długim życiem w porównaniu do innych psów średniej wielkości. Średnia długość życia łajki to od 12 do 15 lat, co czyni ją wytrzymałym i długowiecznym towarzyszem.
6.1. Jaka jest długość życia łajki zachodniosyberyjskiej?
Na długość życia łajki zachodniosyberyjskiej wpływ mają różne czynniki, takie jak:
Styl życia: Łajki, które mają odpowiednią ilość ruchu i zadań do wykonania, zwykle żyją dłużej, ponieważ pozostają w dobrej kondycji fizycznej i psychicznej.
Dieta: Zbilansowane żywienie bogate w białko i składniki odżywcze wspomaga zdrowie i przedłuża życie psa.
Opieka weterynaryjna: Regularne badania profilaktyczne i szybkie reagowanie na problemy zdrowotne mogą znacząco wpłynąć na jakość i długość życia psa.
Genetyka: Hodowla łajek w naturalnych warunkach przyczyniła się do wyeliminowania wielu chorób genetycznych, co zwiększa szanse na dłuższe życie.
Psy tej rasy rzadko cierpią na przewlekłe choroby, jeśli są odpowiednio pielęgnowane. Odpowiedzialny właściciel, który dba o zdrowie, aktywność i dobre odżywianie swojego psa, może spodziewać się, że łajka zachodniosyberyjska będzie towarzyszyć mu przez wiele lat.
7. Ile kosztuje łajka zachodniosyberyjska? Cena zakupu i utrzymania
Zakup psa rasy łajka zachodniosyberyjska to inwestycja, która obejmuje nie tylko jednorazowy wydatek na szczeniaka, ale także regularne koszty związane z jego utrzymaniem. Cena zakupu tej rasy różni się w zależności od pochodzenia psa, renomy hodowli i przeznaczenia szczeniaka (np. pies użytkowy czy wystawowy).
7.1. Ile kosztuje łajka zachodniosyberyjska?
Cena szczeniaka łajki zachodniosyberyjskiej w Polsce waha się od 3000 do 5000 zł. Różnice w cenie wynikają z kilku czynników:
Rodowód: Szczenięta pochodzące z renomowanych hodowli, które są zarejestrowane w Związku Kynologicznym w Polsce (ZKwP), zwykle kosztują więcej, ponieważ ich rodzice są przebadani pod kątem zdrowia i mają osiągnięcia w pracy użytkowej lub na wystawach.
Przeznaczenie psa: Psy z linii myśliwskich, które wykazują szczególne predyspozycje do pracy, mogą być droższe.
Hodowla: Renoma hodowcy, warunki, w jakich wychowywane są szczeniaki, oraz opieka weterynaryjna wpływają na cenę.
7.2. Koszt utrzymania łajki zachodniosyberyjskiej
Koszty utrzymania łajki zachodniosyberyjskiej są umiarkowane, ale należy pamiętać, że aktywny styl życia tej rasy wymaga odpowiedniego budżetu na żywienie i opiekę zdrowotną.
Żywienie:
Łajka potrzebuje karmy wysokiej jakości, co miesięcznie może kosztować od 200 do 400 zł, w zależności od wybranej diety (karma sucha premium, BARF).Opieka weterynaryjna:
Rutynowe badania, szczepienia i zabezpieczenie przed pasożytami to koszt około 300–500 zł rocznie. W przypadku problemów zdrowotnych koszty mogą wzrosnąć.Akcesoria i pielęgnacja:
Raz na jakiś czas właściciel powinien zainwestować w wytrzymałą smycz, obrożę, szczotki do pielęgnacji i zabawki, co wiąże się z kosztem od 200 do 500 zł rocznie.
Podsumowując, łajka zachodniosyberyjska nie jest psem wyjątkowo drogim w utrzymaniu, ale jej właściciel powinien być przygotowany na regularne wydatki związane z jej aktywnym stylem życia.
8. Łajka zachodniosyberyjska – odmiany i umaszczenie
Łajki zachodniosyberyjskie, choć w dużej mierze utrzymały jednolity typ użytkowy, mogą różnić się umaszczeniem, które nadaje tej rasie unikalnego charakteru. Umaszczenie jest jednym z elementów, które dodatkowo podkreślają ich dziką urodę i naturalne pochodzenie.
8.1. Jakie są odmiany łajki zachodniosyberyjskiej?
Rasa łajka zachodniosyberyjska nie posiada wyraźnych odmian, jednak linie hodowlane mogą różnić się w zależności od regionu, z którego pochodzą psy. Wyróżnia się dwie główne grupy regionalne:
Linia chantyjska: Psy pochodzące od ludów Chantów, charakteryzujące się nieco lżejszą budową ciała.
Linia mansi: Psy wyhodowane przez Mansów, często bardziej masywne i przystosowane do cięższych zadań.
Obie linie zachowują cechy wspólne dla rasy, a różnice są subtelne i dotyczą głównie predyspozycji użytkowych.
8.2. Różnice w umaszczeniu łajki zachodniosyberyjskiej
Umaszczenie łajki zachodniosyberyjskiej jest różnorodne, co wynika z jej naturalnej selekcji. Standard rasy dopuszcza następujące umaszczenia:
Jednolite: białe, czarne, rude, szare.
Łaciate: połączenie wyżej wymienionych kolorów z bielą.
Wilczaste: przypominające umaszczenie wilka, z odcieniami szarości i czerni.
Kolor sierści łajki często pełnił funkcję kamuflażu, co było istotne w warunkach naturalnych i podczas polowań. Każde umaszczenie dodaje psu uroku, a jego różnorodność podkreśla wyjątkowość rasy.
9. Najczęściej zadawane pytania o rasę łajka zachodniosyberyjska
Poniżej znajdziesz odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania, które pojawiają się w kontekście łajki zachodniosyberyjskiej. Jeśli rozważasz posiadanie psa tej rasy, te informacje mogą rozwiać Twoje wątpliwości.
9.1. Czy łajka zachodniosyberyjska nadaje się dla początkujących właścicieli?
Łajka zachodniosyberyjska to pies wymagający doświadczenia i konsekwencji w wychowaniu. Ze względu na swoją niezależność, silny instynkt łowiecki i potrzebę aktywności, lepiej sprawdzi się u osób, które miały już wcześniej psy i są świadome jej potrzeb. Dla początkujących właścicieli może być zbyt dużym wyzwaniem, zwłaszcza jeśli brakuje im czasu na regularną pracę z psem.
9.2. Czy łajka zachodniosyberyjska gubi sierść?
Tak, łajka zachodniosyberyjska gubi sierść, zwłaszcza w okresach linienia, które przypadają dwa razy w roku. W tym czasie należy codziennie wyczesywać psa, aby usunąć martwy podszerstek. Poza tymi okresami gubienie sierści jest umiarkowane i nie powinno stanowić większego problemu, jeśli pies jest regularnie pielęgnowany.
9.3. Czy łajka zachodniosyberyjska dużo szczeka?
Łajki są znane z tego, że używają swojego głosu, szczególnie podczas pracy, np. przy polowaniach lub stróżowaniu. W warunkach domowych mogą szczekać na obcych, co wynika z ich naturalnego instynktu terytorialnego. Odpowiednie szkolenie może pomóc ograniczyć nadmierne szczekanie.
9.4. Jak łajka zachodniosyberyjska radzi sobie z dziećmi?
Łajki zachodniosyberyjskie mogą być świetnymi towarzyszami dla dzieci, pod warunkiem, że zostały odpowiednio socjalizowane. Są cierpliwe i łagodne wobec członków rodziny, jednak ich niezależność i wysoki poziom energii mogą wymagać nadzoru w kontaktach z małymi dziećmi. Ważne jest, aby dzieci nauczyły się właściwego zachowania wobec psa.
9.5. Czy łajka zachodniosyberyjska nadaje się do życia w mieszkaniu?
Łajka zachodniosyberyjska najlepiej czuje się w domu z ogrodem lub na terenach wiejskich, gdzie ma dużo przestrzeni do eksploracji. Może żyć w mieszkaniu, ale tylko pod warunkiem, że właściciel zapewni jej codzienną, intensywną dawkę ruchu i zajęć stymulujących umysłowo. Brak aktywności może prowadzić do frustracji i problemów behawioralnych.
9.6. Ile ruchu potrzebuje łajka zachodniosyberyjska?
Łajka zachodniosyberyjska to pies bardzo aktywny, który potrzebuje co najmniej 2–3 godzin ruchu dziennie. Oprócz długich spacerów i biegania warto zapewnić jej aktywności, które angażują zarówno ciało, jak i umysł, takie jak aportowanie, tropienie czy treningi użytkowe.
9.7. Jakie warunki pogodowe toleruje łajka zachodniosyberyjska?
Dzięki swojej gęstej sierści łajka doskonale radzi sobie w niskich temperaturach i jest odporna na trudne warunki pogodowe, takie jak śnieg czy mróz. Gorzej znosi upały, dlatego latem należy zapewnić jej dostęp do chłodnych miejsc i ograniczyć aktywność w najcieplejszych godzinach dnia.
Ciekawostki o rasie łajka zachodniosyberyjska
Łajka zachodniosyberyjska to rasa pełna interesujących faktów, które mogą zaskoczyć nawet doświadczonych miłośników psów. Oto kilka z nich:
Psy niezależnych łowców: Łajki zachodniosyberyjskie potrafią samodzielnie podejmować decyzje podczas polowań. To cecha rzadko spotykana u innych ras, gdzie psy polegają na komendach właściciela.
Związek z dziką naturą: Choć wyglądają jak psy domowe, łajki zachowały wiele cech dzikich przodków, takich jak instynkt przetrwania i zdolność do adaptacji w trudnych warunkach.
Nie tylko myśliwy: W przeszłości łajki były wykorzystywane także jako psy zaprzęgowe w mniejszych grupach, co świadczy o ich wszechstronności.
Symbol Syberii: Łajka zachodniosyberyjska jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych ras w Rosji, a jej wizerunek często pojawia się na pocztówkach i znaczkach związanych z Syberią.
Doskonały węch: Łajki zachodniosyberyjskie mają niezwykle wyczulony węch, dzięki czemu mogą lokalizować zwierzynę nawet na dużych odległościach.
Naturalna selekcja: Rasa ta rozwijała się bez ingerencji człowieka przez setki lat, co sprawiło, że łajki są jednymi z najbardziej odpornych psów na świecie.
Cicha lojalność: Mimo swojej niezależności łajki są bardzo przywiązane do właściciela, jednak ich lojalność objawia się w subtelny sposób – nie są nachalne w okazywaniu uczuć, ale zawsze pozostają w pobliżu.
Podsumowanie – najważniejsze informacje o rasie łajka zachodniosyberyjska
Łajka zachodniosyberyjska to rasa psów użytkowych wywodząca się z Syberii, o silnym instynkcie łowieckim i wszechstronnych umiejętnościach.
Jest średniej wielkości, z wysokością w kłębie od 51 do 62 cm i wagą od 18 do 25 kg.
Charakteryzuje się gęstą, dwuwarstwową sierścią, która chroni ją przed trudnymi warunkami klimatycznymi.
Jej usposobienie łączy niezależność, odwagę i lojalność, co czyni ją świetnym psem użytkowym, ale wymagającym konsekwentnego wychowania.
Potrzebuje regularnego ruchu i stymulacji umysłowej, najlepiej w otwartym terenie.
Jest zdrową rasą o średniej długości życia wynoszącej od 12 do 15 lat.
Cena szczenięcia waha się od 3000 do 5000 zł, a koszty utrzymania są umiarkowane.
Łajka zachodniosyberyjska to pies dla osób aktywnych, które cenią niezależne, lecz oddane rasy. Jeśli zapewnisz jej odpowiednie warunki i opiekę, stanie się wiernym towarzyszem na lata.